Từ đầu tháng 2/2022, thiếu tướng Kyrylo Budanov, tổng cục trưởng Tổng cục Tình báo Quân đội Ukraine, đã quả quyết với Tổng thống Volodymyr Zelensky và các lãnh đạo đang hoài nghi trong chính phủ rằng Nga sắp mở chiến dịch tấn công quy mô lớn. Thời điểm đó, Nga đã tập trung gần 200.000 quân ở sát biên giới Ukraine, trong khi Tổng thống Putin liên tục chỉ trích tham vọng gia nhập NATO của Kiev.
Nhà phân tích Buzarov cho hay ông đã không bất ngờ khi chiến sự nổ ra, vì mồi lửa xung đột đã âm ỉ từ trước đó rất lâu.
Phong trào ly khai được Nga hậu thuẫn nổ ra ở Donetsk và Lugansk, thuộc vùng Donbass từ tháng 4/2014 và biến thành cuộc xung đột kéo dài 8 năm với quân đội chính phủ Ukraine, khiến hơn 14.000 người thiệt mạng.
Xung đột ở Donbass chỉ giảm nhiệt khi nhóm Bộ Tứ Normandy, gồm Nga, Ukraine, Pháp và Đức, ký thỏa thuận Minsk tại thủ đô Belarus năm 2015. Tuy nhiên, thỏa thuận Minsk chưa từng được triển khai đầy đủ, khiến giao tranh vẫn tiếp diễn trong suốt những năm sau đó, cho đến khi ông Putin phát động chiến dịch quân sự với lý do bảo vệ hai vùng ly khai Donetsk và Lugansk ở vùng Donbass.
Ông Putin hôm 21/2/2022 ký sắc lệnh công nhận độc lập đối với hai vùng ly khai, đồng thời cáo buộc "các phần tử phát xít" Ukraine dàn dựng "cuộc diệt chủng" ở miền đông.
"Trong 8 năm qua, chúng ta đã làm mọi thứ khả dĩ để giải quyết tình hình bằng biện pháp hòa bình và con đường chính trị, nhưng tất cả đều vô nghĩa", Tổng thống Putin tuyên bố. "Chúng ta cần chấm dứt lập tức cơn ác mộng này, chấm dứt cuộc diệt chủng nhắm vào hàng triệu người ở Donbass, những người chỉ biết trông cậy vào chúng ta".
Ukraine bác bỏ cáo buộc "diệt chủng", nhưng không có những biện pháp thực tế để trấn an những lo ngại của Nga. "Ukraine đã không thể giải quyết vấn đề ở Donbass và các nước cộng hòa ở đó mong đợi Nga đến giúp họ", Tổng thống Nga nói trong Thông điệp Liên bang ngày 21/2.
"Tôi nghĩ rằng cuộc chiến giữa Nga và Ukraine là điều không thể tránh khỏi, vì thực chất các bên không tìm được giải pháp chính trị nào cho vấn đề Donbass trong giai đoạn 2014-2022. Giải pháp chính trị là kịch bản không có thực", Buzarov nói.
Một mồi lửa khác châm ngòi xung đột là tham vọng gia nhập NATO của Ukraine và mối quan hệ ngày càng căng thẳng giữa Nga với liên minh quân sự này.
Kể từ khi ra đời, NATO đã không ngừng mở rộng về phía đông, kết nạp thêm nhiều thành viên và ngày càng tiến sát biên giới Nga. Trong 20 năm sau khi Liên Xô tan rã, tất cả các đồng minh cũ của Moskva trong khối Hiệp ước Warsaw đều trở thành thành viên NATO. Liên minh hiện nay có tổng cộng 30 thành viên, trong đó một số nước có chung biên giới với Nga.
Cùng với đà đông tiến không ngừng, NATO trở thành "cái gai" trong mắt Nga. Năm 2019, quyết tâm gia nhập NATO được Ukraine đưa vào hiến pháp. Moskva coi việc Kiev gia nhập NATO là "lằn ranh đỏ", có thể đẩy Nga và NATO đến bờ vực xung đột nếu liên minh đặt cơ sở hạ tầng quân sự tại Ukraine.
"Cỗ máy chiến tranh của NATO hỗ trợ 'Đức quốc xã mới' ở Ukraine đang di chuyển và áp sát biên giới Nga", Tổng thống Putin cho hay, thêm rằng các hành động của NATO đi ngược đạo đức và Nga không thể phát triển, cảm thấy an toàn hoặc tồn tại với những mối đe dọa thường xuyên từ Ukraine.
"Một đất nước thân phương Tây nằm ngay sát biên giới sẽ gây ra những vấn đề lớn cho ông Putin, về an ninh và cơ sở quyền lực", Barry Pavel, phó chủ tịch Hội đồng Đại Tây Dương, nói.
Tháng 12/2021, Nga gửi danh sách các yêu cầu an ninh cho Mỹ, trong đó kêu gọi NATO ngừng mở rộng về phía đông, chấm dứt hỗ trợ quân sự cho Ukraine. Mỹ từ chối, khiến Moskva chỉ trích Washington "khước từ các đề xuất an ninh một cách ngạo mạn".
"Chính sách mở rộng cánh cửa gia nhập của NATO đã làm tăng thêm xích mích với Nga", Mary Sarotte, nhà sử học về quan hệ quốc tế tại Đại học Johns Hopkins, nói. "Tôi tin ông Putin thực sự tức giận với cách mà trật tự thế giới hậu Chiến tranh Lạnh cho Nga ra rìa".
